مطالعات ساختاری فن شناسی بر روی ملات های گچ و خاک ساسانی بیشاپور

شهر تاریخی بیشاپور یکی از سر آمدترین کلان شهر های دوره ساسانی که دارای سند مکتوب شهر سازی بوده که در سال 272-241 میلادی به دستور شاپور اول ساخته و این سند تاریخی مکتوب بر روی ستون های یاد بود شهر نقر گردیده است . بیشاپور دارای دوره های استقراری ساسانی و اسلامی ( قرن هفتم هجری قمری ) بوده که از جمله بناهای ساسانی می توان به ایوان موزائیک ، تالار تشریفات و معبد آناهیتا و ... و در دوره اسلامی به مسجد دوره اسلامی مسجد جامع بیشاپور ، مدرسه دوره آل بویه و حمام های آن اشاره کرد . عمده مصالح بکار رفته در بناهای مذکور سنگ لاشه و ملات گچ و خاک بوده است که سطح آن با لایه ثانویه ضخیمی از گچ پوشانده شده است و بر سطح آن تزئینات گچبری یا رنگ آمیزی بر روی گچ وجود دارد که این گچبری ها در قطر ها و لایه های متفاوت اجرا شده اند . در این پژوهش از آنجایی که مورد مطالعاتی ما ملات ساسانی بیشاپور بود و بخش ارگ شاهی را به عنوان بخش مورد مطالعه در نظر گرفته ایم و بخش هایی از 2 دیواره تالار تشریفات و ایوان موزائیک را مورد بررسی قرار داده ایم .در حقیقت با توجه به گچ و خاک بودن ملات این بنا ها و استحکام بسیار بالای آنها پس از گذشت حدود 1800 سال ، تصمیم بر مطالعه این ملاتها ، جهت مرمت قسمت های بسیار کم آسیب دیده و استفاده در مناطق مشابه گرفته ایم . طی بررسی های انجام شده و انجام آزمایشات ، xrd ، xrf ، آنالیز تر و میکروسکوپ الکترونی به این نتیجه رسیدیم که گچ و خاک بودن ملات صحت داشته و درصد بسیار کمی از آهک در ساخت ملات بکار رفته که در محیط سولفاته و وجود رطوبت محیطی این آهک خود تبدیل به گچ می شود و باعث استحکام بیشتر ملات می شود و در حقیقت نوعی خود حفاظت گری را معرفی می کند .طی آنالیز xrf و مقایسه آنها با هم متوجه تشابه بسیار زیاد ملات مصرفی در تمامی موارد آنالیز شده در فواصل مختلف در 2 بنای مختلف متوجه شدیم که ملات ها تقریباً یکسان بوده اند . راهکار های پیشنهادی برای مرمت و باز سازی قسمت هایی که ملات دچار ریختگی شده ، استفاده از گچ دست کوب محلی و در صد بسیار کم آهک به صورت شیر آهک بسیار بسیار رقیق در تهیه ملات گچ و درصد کمی خاک سرند نشده است .برای حفاظت فیزیکی دیواره ها نیز سقف های حفاظتی گالوانیزه که با تعبیه آبراهی در بالای سقف ها آب های حاصل از باران به قنات های پشت ارگ شاهی هدایت کند پیشنهاد می شود .